Kajian Pengistilahan

Pengenalan

Pengistilahan adalah sub-elemen semantik dalam wacana linguistik Bahasa Melayu.  Kamus Dewan Edisi Empat mendefinisikan istilah sebagai perkataan atau rangkai kata yang menyatakan sesuatu dengan betul, tepat dan sesuai dalam sesuatu bidang (konteks) ilmu pengetahuan.   Prinsip pengistilahan terdiri daripada beberapa struktur iaitu konsep, sifat, ciri, perhubungan konsep, sistem konsep, definisi, penjelasan, syarat pendefinasian, istilah dan hubungan konsep dan istilah.

Manakala tatacara pembentukan istilah pula adalah berasaskan beberapa dasar-dasar berikut;  
a) Kata dalam bahasa Melayu yang lazim digunakan 
b)Kata dalam bahasa Melayu yang tidak lazim digunakan 
c)Kata dalam bahasa serumpun yang lazim digunakan 
d)Kata dalam bahasa serumpun yang tidak lazim digunakan 
e)Kata dalam bahasa Inggeris (kata pinjaman)

Aula Kajian

Kajian ini akan memperincikan penggunaan sumber-sumber pengistilahan berasaskan tiga perkara pokok berikut;

a    a)Kosa kata umum Bahasa Melayu

b    b) Kosa kata umum bahasa serumpun

      c)Kosa kata Bahasa asing

Wahana Kajian

Analisis akan dilakukan terhadap artikel yang bertajuk “Penghapusan Etnik Ancaman Terhadap Bahasa” tulisan Nazri Hussein di dalam Darihal Bahasa, majalah Dewan Bahasa April 2013.

1.0.Kosa Kata Umum Bahasa Melayu

Kosa kata umum bahasa Melayu mencakupi mana-mana kata umum dalam bahasa Melayu termasuk kata bersumberkan dialek kawasan atau bahasa lama yang memenuhi syarat-syarat berikut. 

1.0.1    Makna, konsep, proses, keadaan atau ciri yang dimaksudkan oleh kata berkenaan adalah tepat.

1.0.2    Kata yang dipilih adalah yang tersingkat dan mudah diingat serta digunakan sebagai contoh;  “tetuang udara” atau “radio”, dipilih “radio”. 

1.0.3    Tidak mempunyai konotasi buruk seperti lucah atau kotor, mahupun sebutan sumbang.

Berikut diperturunkan lima contoh kosa kata umum bahasa melayu yang ditemui di dalam artikel tersebut. 

1.1 Manusia

Bermula dari zaman prasejarah dan diikuti dengan era ketamadunan manusia hingga munculnya dunia alaf baru yang serba-serbinya bersumberkan kecanggihan komunikasi serta teknologi moden, isu kepupusan bahasa angkara peperangan yang membunuh ribuan manusia yang menjadi penuturnya terus didebatkan oleh banyak pihak, khususnya dalam kalangan aktivitis bahasa dan budaya di seluruh dunia.

Kosa kata umum yang ditemui di sini ialah manusia yang tidak merujuk kepada makna khusus. 

1.2. Bahasa

Siri peperangan yang melibatkan etnik dan kaum majoriti yang kuat dan gagah terhadap suku etnik minoriti yang lemah di kebanyakan wilayah dunia semenjak dahulu lagi merupakan perkara lumrah yang membawa kepada hilangnya bahasa, peradaban, dan tamadun bangsa tersebut. 

Kosa kata umum yang dikesan di sini ialah bahasa.  Di dalam ayat ini ia tidak menggambarkan mana-mana bahasa secara spesifik.  Hanya secara umum menerangkan tentang akibat peperangan terhadap bahasa.

1.3.Kaum

Pembunuhan beramai-ramai angkara peperangan merupakan tragedi kemanusiaan yang paling dahsyat yang boleh membawa kepada penghapusan etnik atau kaum dalam sesebuah negara.

Kosa kata umum di dalam ayat ini ialah kaum.  Ia tidak memperincikan kaum yang dihapuskan di dalam ayat ini.

1.4.Peperangan

Angkara kekejaman, penindasan fizikal, peperangan serta pembunuhan beramai-ramai terhadap etnik minoriti menyebabkan bahasa peribumi di negara kuasa dunia ini lenyap sebagaimana juga lenyapnya budaya, adat resam, cara berpakaian, dan gaya hidup golongan peribumi ini yang dipaparkan dalam drama koboi di televisyen.

Peperangan di dalam ayat ini tidak merujuk kepada mana-mana peperangan yang khas, tetapi ia menepati makna di dalam keseluruhan ayat. 

1.5.Zaman

Jika penindasan dan penganiayaan ini terus berleluasa tanpa disekat, dikhuatiri bangsa Rohingya di bumi Myanmar akan lenyap dan berakhir bersama-sama lenyapnya budaya hidup dan bahasa pertuturan yang dipusakai sejak zaman berzaman.

Perkataan zaman di dalam ayat di atas sebagai menerangkan makna umum untuk masa.

2. Kosa Kata Bahasa Serumpun

Sumber istilah seterusnya ialah kosa kata serumpun.  Prakarsa terhadap kosa kata bahasa serumpun dilakukan apabila sudah sehabis daya dilakukan untuk mencari makna yang tepat konteks dan konsepnya di dalam kosa kata bahasa Melayu umum.

Di dalam artikel ini, hanya ditemui 4 contoh kosa kata serumpun yang telah digunakan iaitu

2.1. Lumrah

Siri peperangan yang melibatkan etnik dan kaum majoriti yang kuat dan gagah terhadap suku etnik minoriti yang kuat dan gagah terhadap suku etnik minoriti yang lemah di kebanyakan wilayah dunia semenjak dahulu lagi merupakan perkara lumrah yang membawa kepada hilangnya bahasa, peradaban, dan tamadun bangsa tersebut.

Frasa lumrah dicerakin daripada bahasa Jawa yang bermaksud lazim atau biasa. 

2.2.Kuno

Hari ini, bahasa Yunani kuno sudah lenyap dan berkubur.

Kuno juga berasal daripada perkataan bahasa serumpun dari pada bahasa Jawa yang bermaksud terlalu tua atau lama.

2.3.Pesisir

Hal ini berlaku semasa era penjajahan oleh golongan Eropah pada abad ke-17 sebaik-baik sahaja Columbus mendaratkan kapalnya di pesisir pantai negara tersebut. 

Pesisir dicerap daripada bahasa Jawa yang menerangkan keadaan pantai yang datar dan berpasir

2.4.Lestari

Sebagai pencinta bahasa Melayu, kita sewajarnya bersedia untuk berhadapan dengan era “langit terbuka” serta maklumat tanpa sempadan yang boleh mengancam kelestarian bahasa kita dalam arus dunia yang serba maju dan canggih ini.

Kelestarian dipetik daripada kata dasar lestari selepas pengimbuhan.  Lestari membawa makna leksikal  tidak berubah-ubah atau kekal yang berasal daripada bahasa Indonesia dialek Jakarta.

3. Kosa Kata Bahasa Asing

Pengambilan istilah kosa kata bahasa asing hanya berlaku apabila diyakini tiada frasa atau perkataan yang dapat memberikan makna yang tepat mengikut konteks penggunaan, situasi, definisi dan prinsip-prinsip pengistilahan lainnya.   Penggunaan istilah ini hendaklah mengutamakan ejaan di dalam bahasa sumber tetapi penyebutannya di dalam bahasa Melayu setelah disesuaikan.   Untuk keseragaman, bahasa yang paling internasional iaitu bahasa Inggeris digunakan sebagai rujukan melainkan perkataan berkenaan tidak mempunyai istilah di dalam bahasa tersebut.

Istilah asing boleh diserapkan berdasarkan ruas-ruas alasan berikut

3.1 Sesuai maknanya

3.2. Lebih singkat daripada terjemahannya di dalam bahasa Melayu

3.3. Memudahkan penyelarasan sistem makna apabila bahasa Melayu mempunyai terlalu banyak

      kesamaan makna

Di dalam artikel pilihan ini terdapat banyak sekali kosa kata bahasa asing yang ditemui sama ada daripada Bahasa Inggeris, Sanskrit  ataupun Bahasa Arab.  Bagaimanapun, hanya lima contoh diperturunkan di sini. 

3.4 Etnik dan situasi

Di Amerika Syarikat, bahasa Navajo yang merupakan bahasa pengantar suku etnik asli, Red Indian, iaitu penduduk peribumi tanah “Uncle Sam” itu juga menghadapi situasi yang sama.

Dua perkataan daripada kosa kata bahasa asing ditemui di dalam ayat di atas iaitu etnik yang dipinjam daripada perkataan “ethnic”, yang bermaksud ‘yang berkaitan dengan sesuatu bangsa atau kaum di dalam satu sistem atau kumpulan masyarakat yang lebih besar’.  Satu perkataan lagi ialah situasi yang diserap daripada perkataan “situation” yang bermaksud letak duduk satu perkara, hal atau keadaan sesuatu perkara

3.5.Prasejarah

Dengan sejumlah lebih 20 ribu bahasa yang pernah dipertuturkan oleh manusia semenjak dari zaman prasejarah lagi telah lenyap dan berakhir, apakah kita mahu melihat banyak lagi bahasa yang wujud pada hari ini turut menjadi mangsa disebabkan kerakusan manusia untuk berperang demi kuasa dan kepentingan diri?

Perkataan prasejarah membawa maksud zaman-zaman sebelum sejarah.  Perkataan pra berasal daripada bahasa Sanskrit. Ia digunakan kerana lebih bersesuaian daripada menggunakan kosa kata umum bahasa melayu umum yang panjang seperti ‘zaman sebelum sejarah’

3.6.Imperialisme

Hal ini bukan perkara mustahil memandangkan penindasan dan penaganiayaaan terus berleluasa terhadap golongan yang lemah oleh kuasa besar yang ingin terus memperluas imperialisme penaklukan wilayah dan negara

Imperialisme membawa maksud dasar atau tindakan sesebuah negara menjajah atau mengenakan kuasa pemerintahannya ke atas negara-negara lain.  Istilah ini dipinjam atas dasar ia lebih singkat daripada terjemahannya di dalam Bahasa Melayu.  Perkataan ini diambil daripada perkataan Bahasa Inggeris “imperialism” yang diubah unsur yang perlu dan ejaan asal masih dapat dikesan dalam sebutannya dengan menambah ‘e’ di akhir perktaan. 

3.7. Lafaz

Bahasa yang dipertuturkan bukan hanya sekadar lafaz dan ungkapan di hujung lidah. 

Frasa lafaz berasal daripada kosa kata bahasa asing iaitu Bahasa Arab yang bermaksud bunyi perkataan yang disebut atau diucap dengan baik.  Sebutan atau ucapan yang baik.  Ia menjadi tidak sesuai pada ayat di atas jika berbunyi “Bahasa yang dipertuturkan bukan hanya sekadar sebutan atau ucapan yang baik dan ungkapan di hujung lidah.” Ayat tersebut akan kelihatan canggung, walhal ada satu perkataan yang sesuai untuk menggantikan erti tersebut iaitu lafaz. 

Kesimpulan

Daripada analisis dapatlah disimpulkan bahawa peratus penggunaan kosa kata bahasa asing sangat terlihat nyata dibandingkan penggunaan kosa kata bahasa serumpun.  Boleh dikatakan ia mendapat peratusan yang sama iaitu 100% seperti kosa kata umum Bahasa Melayu daripada 5 contoh berbanding 90% untuk kosa kata bahasa serumpun (4 contoh yang ditemui di dalam petikan)

Ini mungkin disebabkan oleh faktor kelaziman atau faktor-faktor yang berasaskan prinsip pengistilahan yang dinyatakan seperti kesesuaian konsep, sifat, sistem konsep dan definisi dan sebagainya. 

Bahasa Melayu merupakan bahasa yang sangat kaya dan unik di mana ia boleh menyesuaikan diri dengan mana-mana bahasa di dunia melalui kaedah penyesuaian ejaan dan penterjemahan.  Pengistilahan adalah sebahagian daripada proses pengayaan semantikc yang memperkayakan lagi leksikon bahasa melayu untuk terus bergerak sebagai bahasa antarabangsa, satu waktu nanti.           

Bibiliografi

Penghapusan Etnik Ancaman Terhadap Bahasa, Nazri Hussein, Darihal Bahasa daripada majalah Dewan Bahasa April 2013

Pengistilahan, 30 September 2013, Adi Yasran diperolehi September 30, 2013  daripada www.vodppl.upm.my/...BBM3401PJJ21011.ppt

Kosa kata bahasa asing,  24 September 2013, Imbuhan Asing dalam Bahasa Melayu Bahagian 1 – Sanskrit diperoleh pada September 30, 2013 daripada www. facebook.com/mohamednaim.daipi

Kamus Dewan Edisi Pertama Cetakan Kedua dalam Ejaan Baru Dengan Pindaan Dan Tambahan